Voor wie net inschakelt: de boerenprotesten kwamen te vroeg voor deze nieuwsbrief. Maar nu de Raad van State de bouwvrijstelling heeft neergesabeld, kan ik eindelijk losgaan op stikstof.
Na:
Nu deel 3 van de stikstof-serie: stikstof verstikt
Abonneer je op Linkedin op deze nieuwsbrief om op de hoogte blijven van nieuwe ontdekkingen en ontwikkelingen.
Stikstof verstikt
Deel 2 ging over CO2 omdat de stikstof-uitspraak over een CO2-opslag ging en ik per ongeluk iemand voor het hoofd gestoten had door te zeggen dat CO2 opwarming van de aarde veroorzaakt. Sindsdien is er niets spannends meer gebeurd, maar houdt stikstof de gemoederen nog wel bezig, dus kan deel 3 weer over stikstof gaan en hebben we daarvoor zelfs de vraag uit kunnen pluizen die ik oorspronkelijk voor ogen had voor deel 2: waarom maken de Europese regels eigenlijk zo’n groot probleem van stikstof in Nederland? Ongeveer 78% van alle lucht bestaat uit stikstof, dus zo gevaarlijk kan het niet zijn, toch?
In deel 1 hebben we vastgesteld dat we een overheid nodig hebben, otherwise our lives would be ‘solitary, poor, nasty, brutish, and short’. En dat het belangrijk is dat die overheid niet alleen regels maakt en handhaaft voor burgers, maar zich ook zelf aan de regels houdt. Anders wordt de overheid ongeloofwaardig en komen we in een negatieve feedbackloop van burgerlijke ongehoorzaamheid. En dat willen we niet, want als dat te lang doorgaat hou je op een gegeven moment geen overheid meer over, worden we een failed state en zullen onze levens ‘solitary, poor, nasty, brutish, and short’ worden.
Je voelt ‘m waarschijnlijk al aankomen… spoiler alert… onze overheid maakt een probleem van stikstof, because otherwise our lives would be ‘solitary, poor, nasty, brutish, and short’. En bij de uitleg daarvan passeren explosies, poep en plas de revue.
Waarom stikstof stikstof heet
Ook deze voel je waarschijnlijk al aankomen: omdat het verstikt. Ik ben geen chemicus, dus pin me hier niet op vast. Maar ik heb me laten vertellen dat zolang de lucht die we inademen voor 78% uit stikstof (N2) en voor 21% uit zuurstof (O2) bestaat, alles goed blijft gaan. Maar van te weinig zuurstof en te veel stikstof stik je. En dat dat is waarom dit element stikstof wordt genoemd. Klinkt als iets om mee op te passen, maar toch is dat niet waarom stikstof zo zwaar gereguleerd is in vergunningenland. Iets of iemand opsluiten in een ruimte met teveel stikstof is immers niet iets waar je een vergunning voor kunt krijgen, alleen een gevangenisstraf wegens (poging) tot moord. De regulering in vergunningenland komt doordat dit niet de enige manier is waarop stikstof verstikt.
Stikstofverbindingen
bron: npokennis.nl
Kunnen jullie je het periodiek systeem nog herinneren van de middelbare school? Ik ben totaal geen bèta, dus dit was behoorlijk diep weg gezakt bij mij. Alle letters staan voor elementen en die kunnen gecombineerd worden. Stikstof is nummertje 7, nitrogen en wanneer je 1 stikstofmolecuul combineert met 3 waterstofmoleculen (hydrogen, H) ontstaat er NH3, oftewel ammoniak.
Met stikstof zijn tal van verbindingen te maken. De een wat gevaarlijker dan de ander. De een wat nuttiger dan de ander. Ammoniumnitraat (NH4NO3) is een voorbeeld van een nuttige én gevaarlijke stikstofverbinding. Het is een meststof én een stof die kan exploderen, zoals de ramp in Beiroet pijnlijk duidelijk maakte.
Ammoniumnitraat is niet voor niets zwaar gereguleerd in vergunningenland in het kader van gevaarlijke stoffen (PGS7, het 7e deel van de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen, het deel dat over meststoffen gaat). Bedrijven die veel ammoniumnitraat opgeslagen hebben liggen, vallen bovendien onder het Besluit risico’s zware ongevallen (BRZO) waardoor niet de gemeente maar de provincie over hun beslist. Bere-interessant allemaal, maar ik wil het over de verstikkende effecten van stikstofverbindingen hebben, niet deze explosieve kant.
NOx en NH3
NH3 heb ik net al genoemd, dat is ammoniak. NOx staat voor stikstofoxiden, oftewel alle verbindingen van stikstof met zuurstof (O, nummertje 8, Oxygen uit het periodiek stelstel). NOx en NH3 zijn de stikstofverbindingen waar in de rest van deze nieuwsbrief over zal gaan, omdat dat is waar de hele stikstofheisa van dit moment om draait.
Stikstofoxiden (NOx) ontstaan wanneer er dingen op hoge temperatuur verbrand worden. Bijvoorbeeld wanneer er in je auto op hoge temperatuur diesel of benzine wordt verbrand om vooruit te komen. Of wanneer er gas verbrand wordt in je CV-ketel om je huis te verwarmen. En uiteraard bij alle industriële processen elektriciteitscentrales op kolen en hoogovens voor staalproductie.
Voor hoe ammoniak (NH3) ontstaat verwijs ik graag naar dit artikel over emissiearme stallen, aangezien ammoniak voor een belangrijk deel in de landbouw ontstaat en er een hoop poep- en plasverhalen bij de uitleg komen kijken.
Allemaal enigszins verhelderend voor bèta-analfabeten zoals ik waar we de huidige stikstofproblematiek in de grote familie van stikstofverbindingen kunnen plaatsen. Alleen maakt dit nog steeds niet duidelijk waarom stikstofverbindingen verstikken en nu voor problemen in de bouw en boze boeren zorgen.
Biodiversiteit
Stikstofverbindingen hangen samen met mest en worden als meststoffen gebruikt, dus zijn ze goed voor planten, toch? Ja en nee. Voor de ene plantensoort wel, maar voor de andere plantensoort niet. Sommige plantensoorten gaan er super goed op en gaan er lekker van woekeren. Terwijl andere plantensoorten net zo stikstofgevoelig zijn als dat ik prikkelgevoelig ben. Die trekken zich heel snel terug zodra ze merken dat de stikstof ergens toeneemt en laten hun gezicht vervolgens niet meer zien. De hoogsensitieven onder de plantjes, zullen we maar zeggen. Die doen het niet zo goed hier in Nederland waar we nogal scheutig zijn met het verbranden van brandstoffen op hoge temperaturen en ammoniak veroorzakende landbouw. Zij worden verstikt doordat ze niet meer kunnen floreren in hun leefgebied en overwoekerd worden door planten die niet voor zouden moeten komen in hun leefgebied, maar dat inmiddels wel doen doordat die gebieden van stikstofarm naar stikstofrijk zijn gegaan.
We zouden kunnen zeggen: dat is het probleem van die plantjes, niet van ons, moeten ze maar niet zo gevoelig voor NOx en NH3 zijn. Eigen schuld, dikke bult, survival of the fittest. Er blijven nog heel veel plantjes over die wel van stikstof houden, dus niet zo moeilijk doen. Ja, dat zouden we kunnen zeggen, alleen raken we dan wel een groot deel van onze biodiversiteit kwijt. En dat is waarom de Raad van State de Nederlandse overheid afgelopen week in de Porthos-uitspraak op de vingers heeft getikt. In Europees verband hebben we afgesproken dat we niet nog meer van onze biodiversiteit kwijt mogen raken. Het behoud van alle verschillende (diverse) vormen van leven (bio) is namelijk cruciaal voor ons voortbestaan.
Gevolgen zijn al zichtbaar
Nederland houdt zich stelselmatig niet aan de Europese afspraken voor het behoud van biodiversiteit doordat de uitstoot van NOx en NH3 veel te weinig wordt terug gedrongen. Dat vereist namelijk pijnlijke keuzes en die hebben we zo lang mogelijk voor ons uitgeschoven. Nu kunnen we die keuzes niet langer uit blijven stellen, want juridisch zijn de grenzen bereikt. Voor veel dieren- en plantensoorten was de grens echter allang bereikt. Met het verdwijnen van de stikstofarme leefgebieden, verdwijnen de stikstofgevoelige planten en hebben de dieren die leven van die planten het heel erg zwaar. De pootjes van vogeltjes breken bijvoorbeeld letterlijk doordat ze te weinig kalk uit hun voedsel kunnen halen door de met stikstof verzuurde bodem.
Alles in de natuur hangt met alles samen. Wanneer we planten- en diersoorten kwijtraken betekent dat op den duur dat we niet alleen die planten- en diersoorten kwijt zijn. Alle planten- en diersoorten en leefgebieden die afhankelijk zijn van hun, raken we ook kwijt. Wanneer is bijvoorbeeld de laatste keer dat je je ruitenwissers nodig gehad hebt omdat je hele autoruit vol vliegende natuur zat? Vroeger kon je niet naar Frankrijk rijden zonder bij iedere pauze je autoruit grondig schoon te boenen. Nu hoeft dat niet meer. Klinkt fijn, maar is het absoluut niet.
Alle soorten en leefgebieden die verdwijnen zijn op hun beurt ook weer cruciaal in de ecosystemen van andere planten- en diersoorten en leefgebieden. Dus raken we die vervolgens ook kwijt. Enzovoorts, enzovoorts, enzovoorts. Totdat er nergens meer natuur over is en onze levens ‘solitary, poor, nasty, brutish, and short’ zullen zijn.
Hoogste tijd voor de dagsluiting!
Vragen en reacties zijn van harte welkom. Ook als ze ronduit kritisch zijn. Waar deel 4 over stikstof over gaat? Wat mij betreft over deze vraag: hoe zijn stikstofverbindingen die slecht zijn voor de biodiversiteit gereguleerd in Nederland en waarom zorgt dat voor boze bouwers en boeren? Of dat ook daadwerkelijk de insteek zal worden van de volgende nieuwsbrief hangt af van de actuele ontwikkelingen. Net zoals de vraag of er überhaupt (op korte termijn) een vierde deel van deze stikstof-serie komt. Want als het thema geen koffieautomaat-onderwerp meer is, is het ook geen nieuwsbrief-onderwerp meer.
Overigens ben ik van mening dat de Omgevingswet langer in het nieuws had moeten blijven en snel weer in het nieuws zou moeten komen.
