Voor wie net inschakelt:
de boerenprotesten kwamen te vroeg voor deze nieuwsbrief. Maar nu de Raad van State de bouwvrijstelling heeft neergesabeld, kan ik eindelijk losgaan op stikstof.
Na:
teleurstellend weinig delen over de Omgevingswet omdat dat superbelangrijke onderwerp schrikbarend snel uit het nieuws verdwenen was.
Nu:
deel 1 van een nieuwe stikstof-serie: Hoogmoed komt voor de val
Abonneer je op Linkedin op deze nieuwsbrief om op de hoogte blijven van nieuwe ontdekkingen en ontwikkelingen.
#vergunning #stikstof #bouwvrijstelling #Porthos #Permiso
Hoogmoed komt voor de val
Het zou logisch zijn om dit eerste deel van een nieuwe serie nieuwsbrieven het centrale onderwerp te introduceren: de stikstofproblematiek in vergunningenland. Maar daar pas ik even voor. Deze keer ben ik namelijk positief verrast door hoe begrijpelijk en correct de meeste berichtgeving in de media over dit onderwerp is. Al mag dat natuurlijk ook wel, aangezien ze al sinds mei 2019 regelmatig over de stikstofproblematiek hebben moeten berichten.
Het zou logisch zijn om dit eerste deel van een nieuwe serie nieuwsbrieven het centrale onderwerp te introduceren: de stikstofproblematiek in vergunningenland. Maar daar pas ik even voor. Deze keer ben ik namelijk positief verrast door hoe begrijpelijk en correct de meeste berichtgeving in de media over dit onderwerp is. Al mag dat natuurlijk ook wel, aangezien ze al sinds mei 2019 regelmatig over de stikstofproblematiek hebben moeten berichten.
- NOS: rechter haalt streep door bouwvrijstelling met grote gevolgen voor projecten
- NU: dit betekent de stikstofuitspraak voor het woningtekort
Vakkundig gehakt gemaakt van bouwvrijstelling
In het NOS-artikel zit een fragment van Bart Jan van Ettekoven. Dat is de voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Oftewel: de hoogste rechter (persoon) van de hoogste omgevingsrechtelijke bestuursrechter (instituut). De Raad van State had al aangekondigd dat Van Ettekoven in een livestream via YouTube de beslissing voor zou lezen en kort enkele overwegingen die tot de uitspraak hadden geleid zou toelichten. Dan weet je als omgevingsjurist dat er vuurwerk te verwachten valt. En ik moet zeggen, Bart Jan stelde niet teleur. Alles behalve. Ik ben nog steeds onder de indruk van wat hier in 7,5 minuut gezegd is. Als je niet het geduld hebt om het hele filmpje te kijken: onder de video volgt m’n samenvatting.
Dat er een streep door de bouwvrijstelling heen zou gaan, zag heel Nederland – op het kabinet na – al aankomen. Dat de Raad van State zo vakkundig gehakt zou maken van het kabinetsbeleid, kwam desalniettemin toch als een verrassing voor mij.
Je zult de hoogste bestuursrechter nooit op zo’n podium expliciet horen zeggen dat de ministers er een potje van gemaakt hebben en zich in een hoekje zouden moeten gaan schamen. De formuleringen van zo’n belangrijke uitspraak en toelichting worden zeer zorgvuldig gekozen. Daardoor valt er niets tussen de regels door te lezen dat men niet wil. Daarom is er volgens mij geen enkele andere conclusie te trekken op basis van deze toelichting van Van Ettekoven dan dat de Raad van State het helemaal gehad heeft met juridische geitenpaadjes en oogkleppen van het kabinet.
Nederland is een rechtstaat, dus moet ook de overheid zich aan de regels houden. En het was zó overduidelijk dat de Nederlandse bouwvrijstelling niet aan de Europese regels voldeed, dat de Raad van State het niet eens nodig vond om de Europese rechter om uitleg of nuancering te vragen. Pats, ouch!
Uiteraard is het dan een hele interessante vraag waarom het kabinet toch keer op keer dat stikstofbeleid van geitenpaadjes en oogkleppen blijft verdedigen. Tot vlak voor de uitspraak aan toe. Ook al was voor heel Nederland al duidelijk dat die bouwvrijstelling niet overeind te houden was. Waarom blijft het kabinet dan toch tijd, geld en aandacht steken in mooi weer spelen in plaats van de problemen echt op te lossen? Daar valt een hoop over te zeggen, maar voor nu vind ik het interessanter om vooruit te kijken naar de gevolgen van die houding. Wat doet zo’n houding met je machtspositie als overheid en met ons als land? De korte samenvatting: hoogmoed komt voor de val. Het kabinet is echt met vuur aan het spelen.
Wat is macht?
Om de gevolgen van deze goed te kunnen plaatsen, zullen we eerst even terug naar de basis moeten van de machtspositie van de overheid. En dus naar de basis van macht. Politicologie draait om het bestuderen van macht, met al haar verschillende verschijningsvormen, oorzaken en gevolgen. Aangezien je er vier jaar voor nodig zult hebben om jezelf net zoals ik doctorandus in de politicologie te mogen noemen, gaat het me niet lukken om deze vraag hier tegelijkertijd kort én genuanceerd te beantwoorden zonder m’n titel geweld aan te doen. Daarom val ik maar weer even terug op de oude vertrouwde Dikke van Dale.
Waar komt de macht van de overheid vandaan?
Van ons als burgers. Wij geven de overheid de kracht en de bevoegdheid om ons regels op te leggen en ons te straffen als we ons er niet aan houden. Actief door de overheid letterlijk handen en voeten te geven als ambtenaren en militairen. En passief door niet zo massaal in opstand te komen dat er geen houden meer aan is. De politiek filosoof John Hobbes legt wat mij betreft het mooist uit waarom we er als weldenkende mensen massaal voor kiezen om over het algemeen braaf te doen wat de overheid van ons wil. Korte samenvatting voor wie geen zin heeft in een filmpje van bijna 7 minuten: omdat het alternatief nog veel vervelender is. Life outside society would be ‘solitary, poor, nasty, brutish, and short.’ Kortom, elke overheid – hoe slecht ook – is volgens Hobbes beter dan het alternatief.
Is er dan geen alternatief?
Moeten kiezen tussen als oermensen elkaar de kop inslaan of maar iedere willekeurige dictator accepteren, is niet zo’n fijn perspectief. Gelukkig zijn er ook politiek filosofen die ervan overtuigd zijn dat het mogelijk is om zonder overheid prettig samen te leven als mensen: de anarchisten.
Maar levert het anarchisme echt een alternatief voor de overheid? Voor anarchisten is vaak veel duidelijker waar ze tegen zijn, dan waar ze vóór zijn. En het is ook moeilijk veel te bereiken als je je verzet tegen georganiseerd zijn en macht hebben. Deze beweging slaagt er daarom wel al heel lang in om schadelijke ontwikkelingen onderuit te halen, maar tot nu toe niet in het opbouwen van een reëel alternatief voor de overheid. Tenzij we als mensheid een revolutionair nieuwe manier vinden om onszelf en macht te organiseren, zullen we dus vast zitten aan een overheid.
Vertrouwen komt te voet en gaat te paard
Het gaat mis wanneer steeds meer mensen het gevoel krijgen dat die onvermijdelijke overheid niet rechtvaardig en integer handelt. Zoals de boeren nu bij de stikstofproblematiek. De boerenprotesten zijn een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid, civil disobedience.
Wanneer mensen niet langer het gevoel hebben dat de overheid in hun belang handelt door het stellen van regels, gaan steeds minder mensen zich aan die regels houden. Sterker nog, ze gaan zich actief verzetten door middel van burgerlijke ongehoorzaamheid. Ze zorgen er bewust voor dat de machinerie van de overheid niet soepel meer loopt om het failliet van de overheid aan te tonen. Daardoor kost het de overheid steeds meer moeite om wat voor elkaar te krijgen, waardoor de critici steeds meer hebben om over te klagen en burgers steeds meer redenen zien om zich niet aan de regels te houden. Er ontstaat een negatieve feedbackloop die het langzaam maar zeker onmogelijk maakt om nog effectief te kunnen functioneren als maatschappij. Als je daar maar lang genoeg in blijft hangen als land, wordt je uiteindelijk een zogenaamde ‘failed state’. Als je geen hoorcollege van bijna 7 minuten wil volgen over failed states: het leven van burgers in die landen komt behoorlijk overeen met het doemscenario van Thomas Hobbes. Life there is ‘solitary, poor, nasty, brutish, and short’.
Ondanks de Porthos-uitspraak, de verdekte sneer naar het kabinet door de Raad van State en de vlaggen die overal op hun kop hangen, is Nederland absoluut geen failed state. Verre van. Gelukkig. Maar het is wel dit soort gedrag als overheid dat bijdraagt aan een negatieve feedbackloop die uiteindelijk – als het zeer lang doorgaat – eindigt in een failed state. Want wanneer de overheid zich overduidelijk niet aan de regels houdt, kan diezelfde overheid niet geloofwaardig van burgers vragen om zich wel aan diezelfde regels te houden.
En dat is precies wat de overheid nu wel doet. Aan de ene kant boeren dwingen om op een ontzettend pijnlijke manier afscheid te nemen van hun manier van leven vanwege Europese regels, maar je ondertussen zelf niet houden aan exact diezelfde Europese regels. Dit soort gedrag is funest voor het kunnen functioneren van de overheid, want vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Dit onbetrouwbare gedrag ondermijnt al het positieve wat onze overheid voor ons als burgers probeert te bereiken. Maar gelukkig levert de geschiedenis niet alleen talloze voorbeelden van hoe wereldrijken ten onder gingen aan dit soort hoogmoed. Er zijn ook talloze voorbeelden van hoe landen erin slaagden de vicieuze cirkel te doorbreken en de weg terug naar boven te vinden.
Hoogste tijd voor de dagsluiting!
Vragen en reacties zijn van harte welkom. Waar deel 2 over stikstof over gaat? Vooralsnog denk ik aan deze vraag: waarom maken de Europese regels eigenlijk zo’n groot probleem van stikstof in Nederland? Ongeveer 78% van alle lucht bestaat uit stikstof, dus zo gevaarlijk kan het niet zijn, toch?
Overigens ben ik van mening dat de Omgevingswet langer in het nieuws had moeten blijven en snel weer in het nieuws zou moeten komen.
